Để hiểu thêm về rủi ro và lợi nhuận, việc nắm rõ sự khác biệt giữa stock và bond là rất cần thiết. Đối với một số người các khái niệm này khá là mơ hồ. Do họ chưa thể mường tượng được chúng áp dụng như thế nào cho các tập đoàn khổng lồ hiện nay trên thị trường Mỹ.
Bond là gì?
Mình sẽ mượn một công ty ảo do một người bạn ảo của mình làm chủ.
A có một tiệm nail khá nổi tiếng ở Austin và đã mở thành 4 tiệm. Hiện nay đây là một doanh nghiệp do người gia đình cùng nhau làm. Tuy nhiên, A có tham vọng muốn mở chi nhánh ở khắp các tiểu bang. Để làm được như vậy, A cần có 1 số vốn cực lớn. Mình là một người có tiền và lại là bạn thân của A. Khi nó tới hỏi mình tài trợ thì mình có 2 phương án.
1 đó là mình không muốn dính dáng tới chuyện làm ăn của A. Mình chỉ muốn cho A mượn tiền và trả lãi cho mình. Khi đó, mình bảo A viết ra cho mình một tờ giấy ghi là mình cho nó mượn 5 triệu. Mỗi năm nó phải trả mình 200,000, tức là 4%. Sau 10 năm, A phải trả lại cho mình hết 5 triệu. Đây gọi là bond. Bond có giá trị ràng buộc pháp lý tức là người mượn nợ bắt buộc phải trả tiền cho chủ nợ trước khi dùng tiền để làm việc gì khác.
Bình thường A làm ăn rất khấm khá nên mình không cần biết tiền của hắn dùng làm việc gì. Miễn là tới hạn thì trả lãi cho mình. Nhưng trong trường hợp A thua lỗ phá sản, thì luật pháp bắt buộc A phải trả tiền cho mình trước, trước khi chia tài sản còn lại cho người trong gia đình. Ăn thua nhau là ở chỗ đó. Do chủ nợ có quyền ưu tiên khi chia tài sản, nên có thể nói phương án cho mượn tiền này giảm rủi ro cho mình.
Lãi suất của Bond được quyết định như thế nào?
Khi rủi ro của mình thấp, tức là ngoài mình ra còn nhiều người khác muốn cho A mượn tiền. Do an toàn mà. Do có nhiều người tranh nhau cho mượn nên dĩ nhiên lợi nhuận cũng sẽ thấp đi. Ví dụ như mình nói sẽ cho mượn lấy 8%, có thằng khác bảo “bơ nó đi, tao cho mày mượn 7% thôi”. Và cứ thế lợi nhuận đi xuống cho đến khi có 1 thằng nào đó bảo “tao cho mày mượn, lấy 4%” và những thằng khác thấy thấp quá, không đáng. Thế là A mượn tiền, phát hành bond, và trả lãi 4%.
Tuy nhiên, không phải loại bond nào cũng an toàn như loại bond nào. Ngày hôm nay khi A vừa mới định bành trướng và đã có số vốn 20 năm tích lũy thì có thể nói việc phá sản là rất khó xảy ra. Đây là một con nợ ngon, dĩ nhiên sẽ có nhiều người cho mượn, 4% là được rồi. Credit rating của A đang là prime grade.
Đầu tư vô bond có an toàn 100%?
Ngày mai, khi A đã có chi nhanh ở 25 tiểu bang, và nợ đã nhiều hơn vốn, thì bỗng nhiên A mang theo rất nhiều rủi ro. Chỉ cần 1,2 tháng làm ăn chậm, không đủ tiền trả lãi, là có thể bị siết nợ như chơi. Tới lúc này, ít ai chịu cho A mượn tiền với giá 4% lắm. 6% thì còn có thể. Tuy doanh nghiệp của A vẫn tốt, nhưng do rủi ro tăng, A nay trở thành investment grade.
1 năm sau, do không ai làm nail nữa, A lao đao do cứ mỗi tháng lại phải vay nợ mới. Lúc này, giấy nợ của A trở thành junk bond, và chỉ có những thằng liều lĩnh mới dám cho A mượn tiền. Ông bà ta có dạy “liều ăn nhiều”. Tất nhiên cho A mượn tiền thì phải lấy 8-12% mới đáng rủi ro.
Do đó, có thể thấy, chưa hẳn bond là an toàn. Một ví dụ như Tesla hiện nay đang là junk bond do gặp khó khăn trong việc sinh lợi và tiền trong tay quá thấp so với tiền nợ.
Stock là gì?
Cách thứ 2 là mình quyết định sẽ góp vốn với A. Do mình thích cách A điều hành tiệm nail, mình muốn trở thành cổ đông. Khi trở thành cổ đông như vậy, thì lợi nhuận của mình không có giới hạn, do tiệm nail có tiềm năng một ngày nào đó từ 4 tiệm trở thành 200 tiệm và mình sẽ được chia 1 phần lợi nhuận đó. Tuy nhiên, trở thành cổ đông cũng có một bất lợi to lớn.
Do mình là chủ, nên mình không được quyền đòi tài sản trước khi trả tiền cho chủ nợ. Nghĩa là những người cho A mượn tiền sẽ được trả tiền trước nếu A phá sản, còn mình thì chỉ ăn cơm thừa canh cạn. Mà thường là một công ty khi phá sản, thì có khi chủ nợ còn không lấy lại được hết tiền, nói gì cổ đông.
Quyền hạn của cổ đông
Ngoài ra, công ty điều hành bởi A trên danh nghĩa giám đốc điều hành, hoàn toàn không có bổn phận phải trả cổ tức cho mình. Nói nôm na “lệ làng” là nếu có tiền dư tất nhiên nên trả cổ tức cho cổ đông như mình. Nhưng trên thực tế đó không phải là nghĩa vụ của công ty. Nếu công ty cần tiền để phát triển hoặc cần tiền để vượt qua kinh tế khó khăn, chủ-cổ đông như mình không thể đòi hỏi gì cả.
Mình có một vũ khí đó là những cổ đông lớn có quyền bầu và thay thế giám đốc điều hành là A với hy vọng giám đốc mới làm ăn tốt hơn hoặc trả cổ tức nhiều hơn. Nhưng tới lúc đó mình lại tiếp tục lệ thuộc vào B để quyết định có trả cổ tức không. Có nhiều công ty trả cổ tức liên tục 50, 60 năm nhưng không nên xem đó là miễn nhiên.
Lúc mới ban đầu, A chỉ định sẽ mở thêm 2 tiệm nail ở Dallas. Do chưa cần nhiều vốn lắm, cuối năm A vẫn có dư ra lợi nhuận từ 4 tiệm cũ. Mình sẽ được phần từ lợi nhuận này do một khi mình đã là cổ đông, mình có phần trong tất cả các hoạt động kinh doanh của A, cả cũ và mới.
Dividend (cổ tức)
Khi A chia lợi cho mình, đó gọi là dividend hay cổ tức. Nhiều công ty lâu đời như Exxon, GE, Microsoft, Dow, do họ không bành trướng nhanh nữa, nên tiền lời họ để chia cho cổ đông. Có thể dễ dàng thấy được tại sao dividend stock được xem là an toàn do cứ 3 tháng mình lại lấy được một chút tiền về. Lấy 5, 10 năm có khi mình đã lấy lại được vốn mà cổ phần mình vẫn còn đó!
Phân loại stock
Tuy nhiên, ngày vui qua nhanh. 6 tháng sau A nói mày ạ, tao muốn mở tiệm ở cả 50 tiểu bang. Vậy là có bao nhiêu lợi nhuận, A đổ cả vào xây tiệm, mua supply, lấy lease. Mình không nhận được dividend nữa nhưng mình nhận được 1 lời hứa “khi tiệm ở 50 tiểu bang đã xây xong thì lời tao chia cho mày đếm không hết, yện tâm.”
Bây giờ A không còn là dividend stock nữa mà đã trở thành growth stock. Growth stock là những công ty liên tục dùng tiền để nghiên cứu và phát triển như Facebook, Amazon, Tesla. Tuy là cổ đông không nhận được 1 xu nào từ các công ty này. Họ tin rằng trong tương lại họ SẼ nhận được số tiền lớn hơn nhiều so với số tiền họ bỏ ra bây giờ.
Đầu tư và rủi ro
Do đó, mặc dù ngày nay growth stock là đề tài cửa miệng của nhiều người. Do công nghệ phát triển chóng mặt, giá trị của growth stock có nền móng từ dividend. Luật bất thành văn là một công ty không thể grow mãi được. Cũng phải có một lúc nào đó nó trưởng thành và bắt đầu trả cổ tức.
Nếu một công ty không bao giờ trả cổ tức thì không có ai điên mà đi đầu tư vào nó. Cho dù mô hình kinh doanh của nó có ghê gớm tới đâu chăng nữa. Cho dù nó mất 10, 20 năm hoặc thậm chí 50-100 năm mới có thể trả cổ tức, trong tâm niệm người đầu tư, đến một lúc nào đó nó sẽ trả.
Cho một công ty tốt càng nhiều thờ gian phát triển, thì đến khi nó trả cổ tức, nó sẽ trả càng nhiều. Đó là lí do tại sao chúng ta không “sốt ruột” khi đầu tư vào Amazon 10 năm trước hay Tesla hiện nay. Tuy nhiên, do có bao nhiêu tiền đều đem đi đầu tư hết, các công ty này được xem là rủi ro rất cao. Bất kỳ một cộng ty nào ở Sillicon Valley cũng có thể được gọi là growth. Và tỷ lệ sống còn của start up hiện nay là 10%.
Lời kết
Không hẳn bond là đã an toàn mà stock là rủi ro. Nếu một người cần sự an toàn, họ thà mua stock của Microsoft còn hơn là cho tesla mượn tiền. Nhưng đó không phải là dấu hiệu của lợi nhuận trong tương lai. Có thể một mai Tesla lớn hơn cả Microsoft, điều đó không biết trước được.
Bài viết của anh Khôi H. Lê được đăng trên Facebook và được đăng lại trên Vietish với sự đồng ý của tác giả.
