Bài viết được biên tập lại từ chuỗi "Nhật Ký Trading" của tác giả Nam Minh, một giáo sư đại học tại Mỹ, với sự đồng ý của tác giả.
Chào các bạn,
Qua nhiều năm quan sát và trò chuyện, tôi nhận thấy rất nhiều bạn mới (newbie) đang lặp lại chính xác những sai lầm mà tôi đã từng mắc phải. Tôi đã phải trả rất nhiều "học phí" cho thị trường, và tôi không mong mọi người cũng phải chịu những thiệt thòi tương tự.
Vì vậy, tôi quyết định chia sẻ lại hành trình trading của mình, đặc biệt là những sai lầm, những bài học cay đắng, và cả những khoảnh khắc chiến thắng. Hy vọng những trải nghiệm này sẽ là tấm bản đồ hữu ích cho bất cứ ai đang bước chân vào con đường đầu tư đầy thử thách nhưng cũng vô cùng hấp dẫn này.
Phần 1: Bước Chân Đầu Tiên – Say Mồi Trong May Mắn
Mọi chuyện bắt đầu vào năm 2014. Sau nhiều năm làm việc và tiết kiệm, tôi có trong tay 50,000 USD. Giấc mơ Mỹ về một ngôi nhà thôi thúc tôi, nhưng sau khi tính toán kỹ lưỡng các khoản chi phí (tiền lãi, bảo hiểm, thuế đất) và sự bấp bênh của công việc một giáo sư đại học, tôi quyết định không mua nhà.
Để tiền nằm yên trong tài khoản tiết kiệm với lãi suất gần như bằng không là một sự lãng phí. Và thế là, tôi quyết định bước vào thị trường chứng khoán – một nơi mà trước đây tôi luôn coi là cờ bạc và đầy rẫy rủi ro chết người.
Ngày xx/xx/2014, tôi nạp 10,000 USD đầu tiên và thực hiện giao dịch đầu tay: mua 300 cổ phiếu của một công ty lạ hoắc chỉ vì giá của nó vừa giảm 10%. Đêm đó, tôi mất ngủ vì khoản lỗ tạm thời 200 USD. Khi cổ phiếu tiếp tục giảm, tôi làm điều mà rất nhiều newbie hay làm: trung bình giá (double down), mua thêm 200 cổ phiếu nữa.
Và rồi, may mắn mỉm cười. Sau hai tuần, cổ phiếu tăng trở lại. Tôi vội vã bán hết và thu về khoản lãi 350 USD. Cảm giác lo lắng mất ngủ được thay thế bằng sự hưng phấn tột độ. Tôi nghĩ: "Mình có năng khiếu."
Sự tự tin đó đã dẫn đến một quyết định liều lĩnh. Tôi rút toàn bộ 50,000 USD tiền tiết kiệm, nạp hết vào tài khoản đầu tư và thậm chí chuyển sang tài khoản ký quỹ (margin) để có thể giao dịch với đòn bẩy 1:2, nâng tổng vốn đầu tư "trên giấy" lên 100,000 USD.
Bài Học Rút Ra #1: Cẩn Thận Với Thành Công Ban Đầu
- Thắng lợi sớm chưa hẳn đã tốt. Tôi đã may mắn bắt đầu vào một thị trường đang tăng trưởng (bull market). Nhưng tôi đã nhầm lẫn may mắn đó với năng lực của bản thân. Đây là một ảo tưởng cực kỳ nguy hiểm, nó khiến tôi trở nên liều lĩnh và bỏ qua mọi nguyên tắc quản lý rủi ro.
- Chiến lược "Buy and Hold" có giá trị dài hạn. Nếu ngày đó tôi chỉ đơn giản mua và giữ các cổ phiếu công nghệ lớn như Apple, Microsoft, Facebook, thì khoản vốn 50,000 USD của tôi đã có thể tăng lên 160,000 USD sau 6 năm, chưa kể cổ tức. Việc "lướt sóng" đã khiến tôi bỏ lỡ phần lợi nhuận lớn nhất.
Phần 2: Sức Hấp Dẫn Của Đòn Bẩy và Cạm Bẫy Lợi Nhuận Nhanh
Với 50,000 USD tiền vốn, tôi kiếm được 2,000 USD trong tháng đầu tiên – một tỷ suất lợi nhuận 4%/tháng. Bây giờ tôi biết đó là con số mơ ước của nhiều nhà đầu tư chuyên nghiệp. Nhưng lúc đó, tôi thấy nó quá ít. Lương một tháng của tôi đã gấp 5 lần con số đó.
Và đó là lúc tôi tìm đến giao dịch quyền chọn (options trading).
Nhiều bạn tìm đến options vì những lời hứa hẹn về lợi nhuận 100%, 200% trong thời gian ngắn với số vốn nhỏ. Điều này là có thật, nhưng nó đi kèm với một rủi ro tương xứng. Options thực chất là một dạng đòn bẩy tài chính cực lớn.
Hãy tưởng tượng: bạn có thể mua một hợp đồng quyền chọn mua (call option) của cổ phiếu SPY với giá chỉ 200 USD. Nhưng hợp đồng đó cho phép bạn kiểm soát 100 cổ phiếu. Với giá SPY khoảng 300 USD/cổ phiếu, bạn đang thực hiện một giao dịch trị giá 30,000 USD. Đòn bẩy của bạn lúc này là 150 lần!
Ưu và Nhược Điểm của Giao Dịch Đòn Bẩy Cao (như Options)
Ưu điểm:
- Lợi nhuận tiềm năng khổng lồ: Có khả năng nhân đôi, nhân ba tài khoản trong thời gian rất ngắn.
- Yêu cầu vốn thấp: Cho phép người có vốn nhỏ tham gia vào các giao dịch lớn.
Nhược điểm:
- Rủi ro mất trắng 100% vốn: Nếu giao dịch đi sai hướng, bạn có thể mất toàn bộ số tiền đã bỏ ra.
- Độ phức tạp cao: Đòi hỏi kiến thức sâu về các yếu tố như "Greeks" (Delta, Gamma, Theta...), thời gian đáo hạn, và sự biến động của thị trường.-
- Áp lực tâm lý cực lớn: Các khoản lãi/lỗ biến động chóng mặt có thể dẫn đến các quyết định sai lầm do cảm tính.
Phần 3: Bạn Có Phù Hợp Để Trở Thành Một Trader?
Tôi đã trải qua tất cả những cảm xúc mà một newbie phải đối mặt: hưng phấn khi thắng, tham lam không muốn chốt lời, và sợ hãi khi thua lỗ nhưng không dám cắt lỗ. Tôi cũng từng chứng kiến tài khoản của mình "bốc hơi" hơn 30,000 USD chỉ trong 5 phút sau một dòng tweet của tổng thống Trump.
Thị trường tài chính có một quy luật nghiệt ngã gọi là Quy luật 999: 90% trader sẽ mất 90% tài khoản trong 90 ngày đầu tiên. Tôi đã từng nằm trong nhóm 90% đó.
Điều này không có nghĩa là bạn không nên đầu tư. Nhưng nó có nghĩa là trading không dành cho tất cả mọi người.
Ai Nên và Không Nên Trở Thành Trader?
Bạn có thể phù hợp nếu:
- Có tính kỷ luật cao: Bạn tuân thủ nghiêm ngặt hệ thống giao dịch và các quy tắc quản lý rủi ro của mình.
- Kiên nhẫn và bình tĩnh: Bạn không bị dao động bởi các biến động ngắn hạn của thị trường.
- Ham học hỏi: Bạn coi trading là một nghề đòi hỏi sự học tập và rèn luyện liên tục.
- Chấp nhận rủi ro có tính toán: Bạn hiểu và chấp nhận rằng thua lỗ là một phần của cuộc chơi.
Bạn nên cân nhắc lại nếu:
- Dễ bị cảm xúc chi phối: Bạn hay đưa ra quyết định dựa trên sự tham lam hoặc sợ hãi.
- Tìm kiếm một kế hoạch làm giàu nhanh chóng: Bạn không có sự kiên nhẫn cho sự tăng trưởng dài hạn.
- Không sẵn sàng dành thời gian để học: Bạn chỉ muốn làm theo các "kèo" của người khác mà không hiểu tại sao.
- Sử dụng tiền mà bạn không thể để mất: Bạn đang giao dịch với tiền thuê nhà, tiền học phí, hoặc các khoản tiết kiệm quan trọng khác.
Phần 4: Nền Tảng Bắt Buộc: Kiến Thức, Thuế và Kế Hoạch Dài Hạn
Sau rất nhiều thăng trầm, tôi nhận ra rằng "không có kiến thức thì đầu tư giống như đánh bạc". Để trở thành một nhà đầu tư thông minh, bạn phải nắm vững những khái niệm cơ bản.
Bạn có biết về:
- Đồ thị nến (Candlestick chart)?
- Mức hỗ trợ (Support) và kháng cự (Resistance)?
- Tỷ lệ Lãi/Lỗ (Risk:Reward)?
- Lệnh Dừng lỗ (Stop Loss) và Chốt lời (Take Profit)?
Nếu bạn chỉ biết sơ sài, lời khuyên tốt nhất của tôi là hãy tạm dừng giao dịch bằng tiền thật. Hãy bắt đầu với tài khoản demo (paper trading) để thực hành mà không gặp rủi ro.
Kiếm tiền đã khó, giữ tiền còn khó hơn. Một yếu tố cực kỳ quan trọng mà các newbie thường bỏ qua là thuế thu nhập từ vốn (capital gain tax).
Bài Học Rút Ra #2: Tối Ưu Hóa Thuế
Lãi dài hạn (Long-term gain) có lợi hơn rất nhiều so với lãi ngắn hạn (Short-term gain). Nếu bạn giữ một tài sản hơn một năm trước khi bán, mức thuế bạn phải trả sẽ thấp hơn đáng kể.
"Gồng lãi" và "Cắt lỗ": Chiến lược này không chỉ tốt cho tâm lý giao dịch mà còn rất lợi về thuế. Các khoản lỗ đã thực hiện (realized loss) có thể được dùng để bù trừ cho các khoản lãi đã thực hiện, giúp bạn giảm số thuế phải đóng. Trong khi đó, các khoản lãi chưa thực hiện (unrealized gain) thì không phải đóng thuế.
Tận dụng các tài khoản ưu đãi thuế: Hãy ưu tiên đóng góp tối đa vào các tài khoản hưu trí như 401(k) và Roth IRA. Tiền trong các tài khoản này được phát triển mà không phải đóng thuế, giúp sức mạnh của lãi kép được phát huy tối đa.
Lời Kết: Con Đường Đúng Đắn
Sau nhiều năm, tôi đã đúc kết ra một chiến lược phù hợp với bản thân mình: phân bổ tài sản.
Tôi dành 90% tài sản cho các chiến lược đầu tư rủi ro thấp, lợi nhuận ổn định (low risk, low reward) như mua các quỹ chỉ số (QQQ) và thực hiện các chiến lược phòng hộ.
Chỉ 10% tài sản còn lại tôi mới dùng để đầu cơ (speculate) với các sản phẩm rủi ro cao như options. Bằng cách này, ngay cả khi tôi mất trắng 10% đó, phần lợi nhuận từ 90% kia vẫn đủ để bù đắp và giúp tôi tiếp tục.
Làm giàu là một bài toán tăng trưởng theo hàm số mũ. Nó đòi hỏi ba yếu tố: vốn ban đầu, tỷ suất lợi nhuận ổn định, và thời gian. Đừng để những lời hứa hẹn về lợi nhuận nhanh chóng làm bạn mất đi yếu tố quan trọng nhất: thời gian.
Hãy học hỏi, bắt đầu với số vốn nhỏ, và luôn ghi nhớ quy tắc số 1 của Warren Buffett: "Đừng bao giờ để mất tiền."
